DALJIRE

(Dhagaxa iska Eeg)

By A. Geeljire

Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Doolaal:Waar maxaa lugtan aad balastarka ku duubtay kaagaga dhacay? Sawdigii xalay aan waxba qabin.

Dubbe:Oo miyaan kuu noolay. Suulbaa i go’an dee.

Doolaal:Oo sabab?

Dubbe:Dee dhagxaantan aydin meel walba dhigteen baan mid jiidhay. Sawdinkan dalkii meel walba dhagax yar oo beena dhigay maaha. Aniguna dee balastar beena baan isku soo xidhay.

Doolaal:Waar naga tag Allah ku dooriye. Qoodh iyo xaro waxaan mooday inay wax ku dhaceen. Oo iminka balastar beena ayaad isku soo xidhay? Wallahi ninkayga kaa ka naxaya ayaa rag u liita.

Dubbe:Maxaan samayn lahaa haddaa? Kuwii hore ee aydin dhigteen idinkoon dhisin ayaa khiyaamo nacastii uun nagu waddaan. Tii idaacadda meeday. Tii xerada xoolaha meeday? Tii suuqa xorta ah (free zone) meeday? Tii Wershadda laydhka Berbera meeday? Dee miyaan dhammayn karayaa. Dhagax baa la dhigaa ayuumbaa beri maqasheen. Wuxuu ninkii reer Aw Barkhadle yidhi. “Ninka dheri dab saaray ee ku ridaa dhagaxyo kuus kuusan. Ee dhamacda iyo ololkuu ku shiday dhega gaadhsiiyay. Ka kalee dhuuniga la cumo iyo dhereg ka eegaaya. Wallee dhaylo uu bisleeyiyo baruur dhoosha gelin maysid.”

Doolaal:Mashaariicdu ma inay iska dhammaanayso ayaad moodaysa? Sow maaha in marka hore dhaaxa la dhigo dabadeed hawsha kale la qabto.

Dubbe:Waar dadku waxaa wuu ka ilbaxay. Lix sanadood baa soo cunayseen oo iminka ayaa leedihiin dhagax beena baanu meel dhignay. Weliba waxa ka daran sida aydaan waxba dadka isagaga tirinayn markaa u sii sheegaysaan ee leedihiin “bilaha u dambeeya markay doorashadu soo dhawaato ayaanu wax qabanaynaa si aannu cod u helno.” Dadka ma xayawaan baa moodaysaan? Waxa la yidhi. “qofka nacaska ahi waa qof buur figteed keligii fuushan oo dadka hoosta jooga oo dhan markuu hoos u soo eego u arka wax yaryar. Dadkuna markay isaga kor u eegaan waxay arkaan wax yar oo buurtqa dhaladeeda ka madaw.” Haddaba waanu idin ognay oo idin aragnaa.

Ahmed Siciid Boos wuxuu yidhi. “Illayn been la kaynaaniyayaa Kaarasiida (Cressida) leh.”

Wuxuu illowsan yahay in loo doortay inuu dalka hoggaamiyo ee aanu muran iyo murug gelin.

Wuxuu illowsan yahay in loo doortay inuu dalku hore u mariyo ee aanu musuq iyo baylah ku ridin.

Wuxuu illowsan yahay in aanu cod kale ku helayn inuu yidhaahdo “Wakiilada ayaan la xintamayay oo aan wax ka qaban kari waayay.”

Wuxuu illowsan yahay inaanu cod ku helayn “Ha karaama seegina habaar laygu kari waaye.”

Wuxuu illowsan yahay in aanu cod ku helayn “Tolla’ay yaa reer Awdal aheey” iyo inuu isku dayo inuu beelaha Isaaq qaybiyo ama isku diro sida ay Wasiiradiisu ku hadlaan iyagoo isaga ka wakiil ah.

Wuxuu illowsan yahay in lix sanadood ka dib intuu Madaxweynaha ahaa lagu xukumayo wax-qabadkiisa ee aan cod lagu siinayn sida uu mucaaradka ama Golaha Wakiilada u caayo.

Wuxuu illowsan yahay inaanu cod ku helayn Xabashi baa la wadaa wax aan la garanayn.

Waxa uu illowsan yahay inaan laga dhegeysanayn inuu ku ololeeyo “intayadan dheregtay (ee umadda dhacday)dib u doorta intaydin dooran lahaydeen qaar kulul oo cusub ” (waa sidii uu ku ololeeyay doorashadii Wakiilada ee uu ku khudbadeeyay Wasiirku)

Wuxuu illowsan yahay in ay dadweynuhu xusuus dheer yihiin.

Doolaal:Waar waxba ma aragtaane waxaydaan doonayn in dalku hore u maro oo la maal gashado oo mashaariic laga furo mar haddaydaan kursiga idinku joogin. Haye. “Runtu ma fantaa?”

Dubbe:Haye? Afartii kelmadood ee aydin hadalka ka taqaaneen ma tidhi? Waxaasi waa wuxuu Ina Rayaale Berbera kaga khudbadeeyay ee uu yidhi. “Debedda markaan tegey waxaan soo ogaaday inay jiraan dad aan doonayn inay somaliland hore u marto inta aanay kursiga ku fadhiyin.” Miskiin.

Doolaal:Ma Madaxweynaha ayaad miskiin ku leeday?

Dubbe:Weliba waa miskiin wax kale isu qaatay iminka oo aydin waasheen markaa runta u sheegi weydeen. Muxuu ka keenaa debedda lacagta masaankiinta ayuumbuu ku dalxiis tagaa? Markuu soo noqdana wuxuu yidhaahdaa. “Albaab baan soo garaacay. Albaab baan soo furay. Meles wuxuu yidhi. Martiqaad rasmiya ayaan ka haystay...”

ma waxaan miskiin ahayn ninka u haysta inaanu Talyaanigu u sheegin C/lahi Yusuf inuu casuumay ee ku leh waan qarinaayay waayo cadaw baynu leenahay? Cidda qudha ee uu ka qariyay ee uu cadawga u haystaa waa reer Somaliland. Ma ninkaasaa fahamsan xidhiidhka adduunku siduu u shaqeeyo.

Doolaal:Muxuu reer Somaliland uga qarinayaa? Cadwga ayuu ka qarinayaa.

Dubbe:Adigu marka hore xidhiidhka Talyaaniga iyo Wallaweynta ma taqaan? Ta labaad sawkan leh cid dalka u dhalatay baan doonayn inay Somaliland hore u marto. Mise waxaabu u haystaa inaan isaga mooyee cid kale wax aqoon?

Doolaal:Oo waayoo maxaad taa u leeday?

Dubbe:Wakiiladii wuxuu ku yidhi “sharciga soo barta.” Wariyaashii markay wax weydiiyaan wuxuu odhanayaa “cilmiga saxaafadda ma taqaaniin.” Ganacsatadii adhiga wuxuu yidhi ma taqaanaan sida adhiga looga macaasho. Dadkii wuxuu ku yidhi . “Dimuquraadiyadda garan maysaan.” Ciddii juuq tidhaaba wuxuu yidhi waxba gaan maysaan. Weliba hadalada kale ee uu dadka caqligooda ku caayayo ee uu ku odhanayo ayaa ka daran.

Doolaal:Muxuu dadka ku caayay ee aad sheegaysaa? Waxan hore oo dhanna idinkaa iska samaysta ee midna muu odhan.

Dubbe:Miyaanu odhan musuqmaasuq dalka kama jiro? Maa taasaa wax Madaweyne Somaliland ah oo dalkiisa ka nayidhaahdo ah?

Doolaal:Dee musuqmaausq haddaanu jirin miyuu iska yidhaahdaa uun wuu jiraa?

Dubbe:Bal qoodhaa iyo xaradaa wuxuu ninkaasi ku hadlay eeg. Ma musuqmaasuq baan jirin?

Doolaal:Dee Dalka ma cidbaa Madaxweynaha uga sarraysa oo uga war roon? “Ma jiro” buu yidhi. Macnaheedu waa ma jiro. Hay’ado dhan oo sirdonka la yidhaa baa jira.

Dubbe: Waar kuwaasi mafaariishta iyo xanta ayay soo dhegeystaane. Ma musuqan ay carrurtuna ogtahay ayaanu ogayn? Bal sug islaantan Dulmar baynu waydiinaynaa waatan soo socota eh.

Dulmaray Ma nabad baa?

“Haa hooyo e idinku ma roontihiiin?”

Haaye dhawr su’aalood ma ku weydiiyaa rag halan fadhiya baanu murannay eh?

“Hooyo dembigaygii horeba waan la ciirciirayaa ku kale ma qaadi karo ee maad iga daysid.”

Dulmaray ma badna eh:

Marka xisaab xidhka miisaaniyadda xukuumaddu soo celin waydo maxaa la yidhaa?

“Dee hooyo waa musuq maasuq.”

Oo yaa sameeya?

“Dee Rayaale.”

Marka lacagta dekedda miisaaniyadda lagu dari waayo ee la yidhaa qofbaa loo geeyaa waa maxay?

“Hoogi weynay. Dee Waa Musuq maasuq”

oo yaa lagu eedeeyay?

“miyuu is yeelyeelayaa. Dee Rayaale.”

Marka adigoo madax ah aad guri ka dhisato Qahira waa maxay?

“Oo Qaahiri waa halkee hooyo?”

Dee waa dhul carbeed. Waa dhulkii Jamaal C/Naasir.

“ninkii la jihaada allow jebi. Haa hooyo dee waa musuqmaasuq.”

Oo yaa ka dhistay?

“Dee Rayaale. Ma adduun iyo waxbaa inoo nool hooyo ”

Marka adhiga iyo shidaalka iyo sibidhka iyo dhuxusha iyo wax walba shirkad keliya la siiyo oo dadka inta kale loo diido waa maxay?

“Dee waa wax lagu go’ay oo la eeday iyo musuqmaasuq.”

Yaa sameeyay?

“Dee kii hooyo. Rayaale dee”

Marka iskraabka iyo sigaarka ay xukuumaddu dhoofiso waa maxay?

“sun ka liqa dheh. Dee waa musuqmaasuq”

oo yaa sameeyay?

“ Bal amuurtan kaalaya. Dee Rayaale hooyo.”

Marka lacagta adag 3.5 laand ah laguugu sarrifo suuqana 6 lagaga sarrifto waa maxay?

“hooyo lacagtu wax adagba ma leh. Way wada gabowday oo mudhuudhuqday oo farahay kala raacaysaa.”

Ee lacagta adagi waa Doolarka.

“kaa ma aqaan hooyo. Laakiin kollay waa musuqmaasuq uun mar haddii Rayaale ku jiro.”

Marka Maayaradu gurigaaga lacag shandad lagu sido keenaan waa maxay?

“Ma aniga hooyo? Waa taan ku go’aa. Siday aniga lacag iigu keenaan?”

Ee adiga maaha. Waa kuwii kale. kuwa xukuumadda.

“Sidaa u hadal dee hooyo. Waa musuqmaasuq. Waa waxa Jiciir loo ridi kari waayay hooyo. Waxa la yidhi “ama buur ahow ama buur ku tiirsanow.”

Oo yaa loo geeyaa?

“Hooyo magaciisaaban ku daalay ee waa kii uun hooyo.”

Haddaba nin waxaas oo dhan oo jira yidhi dalka musuqmaasuq ma jiro yidhaahda maxaad u malaynaysaa?

“ Ilaahay kaa inama tuso hooyo. Hadduu jirana sharkiisa Ilaahay hayna dhaafiyo hooyo.”

Waa innoo toddobaadka dambe. Haddii Eebbe idmo.

A. Geeljire